آیا میتوان علم انسانی اجتماعی را به غربی - شرقی یا اسلامی - غیر اسلامی یا دینی - غیر دینی تقسیم کرد؟
شاید سابقه تاریخی این سوال به زمانی برگردد که بنا شد علم انسانی اجتماعی بومی تولید کنیم و یک مساله مهمتر مطرح شد که آیا علوم انسانی موجود بر آمده از تمدن غرب میتواند پاسخ نیازهای انسان ایرانی مسلمان را بدهد؟!
انظار در پاسخ به سوال ما متفاوت است و گاهی اختلاف به اندازه فاصله شرق است تا غرب.
متاسفانه هنوز نتوانستیم متناسب با بسیاری از نیاز های جامعه، علوم انسانی تولید کنیم!
اشاره:
مسعود معینی پور گفت: ما در بسیاری از موارد هنوز نسبت به مکاتب و نظریاتی که از سوی غربی ها مطرود شده، حساسیت داریم و آنها را منسوخ نمیدانیم، برای مثال داروین صد سال است که در غرب نقد می شود اما ما همچنان نتوانسته ایم از او گذر کنیم و حتی غالبا نسبت به تولیدات غربی هم به روز نیستیم.
خبرگزاری شبستان: بحث از تحول علوم انسانی موضوع جدیدی نیست، سال های سال است که مقام معظم رهبری در برهه های مختلف اعم از دیدار با اساتید و پژوهشگران یا مسوولان نهادهای ذیربط تاکید بر بومی سازی این علوم و تحول اساسی در شاکله علوم انسانی موجود در کشور داشته اند.
اما با وجود تمامی فعالیت هایی که در این زمینه صورت گرفته است، امروز نمی توان قاطعانه اعلام کرد علوم انسانی دچار تحول مبتنی بر بنیادها و آموزه های اسلامی شده و در یک کلام دغدغه تولید علوم انسانی اسلامی وارد جامعه آکادمیک ما نشده است.
این اتفاق و عدم توفیق نسبی دلایل مختلفی دارد، یک بخش از این امر به عدم تعریف مشخص از واژه تحول بر می گردد، یک سوی قضیه به نبود همکاری و تعامل میان دستگاه های دولت و طرف دیگر ماجرا به دانشگاه ها و به طور قطع نیز یکی از اصلی ترین پایه ها به کم کاری رسانه های جمعی در کشور بر می گردد؛ از این نظر که رسانه به عنوان عنصر اثربخش و اساسی توان آن را دارد که در لایه های مختلف جامعه جریان ساز باشد و طبعا زمانی که درا ین حوزه غفلت شود یا حداقل توجه کافی نباشد نمی توان انتظار داشت که به نتیجه مطلوب دست یابیم.
در این میان، شبکه چهارم سیما که از همان ابتدا به دلیل نگاه تخصصی خود به موضوعات خاص علمی پژوهشی، شبکه فرهیختگان نام گرفته است، در سه سال اخیر برنامه مناظره محوری با عنوان مجله علوم انسانی زاویه را روی آنتن می برد، که با حجم وسیعی از مخاطبان مواجه شده است.
این برنامه به تهیه کنندگی علیرضا حائری کلید خورد و بازخورد قابل توجهی را در سطح جامعه دانشگاهی و حوزوی داشت، اما زاویه در چند ماه اخیر با تغییراتی مواجه شدو در حا حاضر تهیه کنندگی برنامه بر عهده مهدی خداوردیان است.
به این بهانه و با توجه به تغییرات تیم و اتاق فکر برنامه زاویه از مهدی خداوردیان، تهیه کننده و دکتر مسعود معینی پور،کارشناس مجری این برنامه دعوت کردیم تا در خبرگزاری شبستان حضور یافته و به سوالات ما پاسخ دهند:
اول:
نباید به دنبال تغییر و تحول در علوم انسانی بود. نباید دغدغه اصلی ما تحول در علم باشد. بلکه اگر عالمان، دین مدار تربیت شدند، علم دینی، ناگزیر است که روی بنماید. سر آغاز تحول آنچنان که اکثرا میپندارند تحول در علم نیست، تحول در عالِم است؛ تحولی که دگرگونی در علم را نیز به دنبال می آورد. علم، جان کلام عالِم است و آنچه به دست ما به عنوان علم میرسد، تراوشات فکری عالِم است که از مبانی او بر آمده است. به دنبال تحول علم بودن، بدون توجه به تربیت عالِم، مصداق" گردکان بر گنبد است"
پس چرا ما هنوز در بحث از امکان و امتناع و ضرورت تحول علوم انسانی متوقفیم؟! قدر مشترک بین اندیشمندان مسلمانی که دغدغه تولید علم دینی دارند، ضرورت و امکان تولید علم دینی و گذر از علوم انسانی موجود به سوی علوم انسانی مطلوب با مبانی اسلامی است. اما چرا کمتر تحولی و تغییری در عالِم و ساحت علم به این سو رخ نموده است؟چه رخ نداده که باید ایجاد شود تا طعم تحول را بچشیم. به عبارت دیگر سوال این است، آنهایی که در حوزه های دانشی خود مبداء تحول شدند چه مسیری را طی کردند و چگونه در این مسیر مشی کردند که منشاء تحول شده اند؟اینها سوالاتی است که کمتر پرسیده میشود.
تاریخ جامعه ایران را که ورق میزنیم ، دور نیست زمانی که حوزه های علمیه در ایران توطن گزیده و زمام امر علم و دین را به دست گرفته است .صفویه به جهاتی از جمله نیاز به نرم افزار علمی و تمدنی تحول بنیادین در کشور به عالمان دینی و نهاد حوزه های علمیه نیاز داشت و لذا دست به دامان عالمان شیعه در حوزه جبل عامل شد و نهاد علم دینی در کشور را بنا نهاد .
این نهاد، میراث هزار ساله سلف عالمان شیعه بود که ازدیرباز مکتب بغداد و نجف و سامراء و حله را تشکیل داده بودند واکنون به دست ایشان رسیده بود و گردش روزگار این میراث را نزدیک به یک قرن است که به قم منتقل کرده است.
ویژگی منحصر به فرد این نهاد علمی و دینی در طول این سالیان پویایی و روزآمدی آن بوده ؛ اما آیا حوزه امروز نیز چنین مزیت نسبی را پشتوانه خود کرده است؟نقدی که بر حوزه دیروز نبود اما بر حوزه امروز هست؛ این است که حوزه دیروز از دنیای زمان خود عقب نبود، بلکه جلوتر بود.
